شک تقدیریشک تقدیری، شک فرضیِ شخص غافل ، معلَّق بر توجه و التفات است. ۱ - تعریفشک تقدیری، مقابل شک فعلی بوده و عبارت است از شکی فرضی؛ یعنی بر فرض توجه و التفات مکلف ، نسبت به موضوع حتماً برای او شک به وجود می‌آمد. ۲ - توضیحهنگامی در مکلف شک به موضوع پدید می‌آید که به آن توجه داشته باشد، ولی چنان چه مکلف از موضوع غافل بوده و به آن توجهی نداشته باشد، نمی‌توان گفت به آن شک دارد. البته برای غافل می‌توان شک تقدیری، تصور کرد؛ به این صورت که وی اگر به موضوع توجه می‌داشت، برایش شک پدید می‌آمد؛ برای مثال، شخصی اول صبح می‌داند محدث است، سپس حالت غفلت برایش به وجود می‌آید و بدون توجه به حدث و طهارت ، با همان حال، نماز ظهر را می‌خواند، و بعد از نماز ، شک می‌کند آیا بعد از حدثی که اول صبح پیش آمد، وضو گرفت یا نه؛ در این که چنین شخصی برای نمازهای بعد باید در پی طهارت باشد، شکی نیست، اما درباره نمازی که خوانده است آیا می‌توان استصحاب حدث جاری کرد و حکم به بطلان آن حکم نمود یا خیر؟ جواب این است که وی هنگام خواندن نماز ظهر، غافل بوده و توجهی به موضوع نداشت، پس شکی هم برای وی نبود و چون شکی در کار نبود، نمی‌توانست استصحاب حدث صبح کند و هنگام ورود به نماز ، استصحاب حدث در میان نبوده است. بلی، اگر او توجه پیدا می‌کرد و درباره از بین رفتن حدث، شک می‌نمود، استصحاب حدث جاری می‌شد، که لازمه آن، عدم جواز اشتغال به نماز بود؛ یعنی اگر با آن حال نماز می‌خواند، نمازش باطل بود. اما فرض مسئله این است که او پیش از نماز غافل بوده و شکی نداشته و چون شک نداشته، استصحاب حدث نکرده است، پس نمی‌توان به بطلان نماز او حکم کرد، بلکه در این فرض، طبق قاعده فراغ ، نمازی که خوانده، صحیح است. ۳ - نکتهدر بحث استصحاب، از شک تقدیری سخن به میان می‌آید، چون در استصحاب، به نظر مشهور، فعلیت شک و یقین معتبر است و شک و یقین تقدیری مفید نیست. [۱]
کوثرانی، محمود، الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة، ص۳۹.
[۲]
ذهنی تهرانی، محمد جواد، تحریر الفصول، ج۵، ص۹۲۲.
[۴]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج۴، ص۲۱۰.
[۸]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص۳۴۸.
[۹]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص۳۵۵.
[۱۰]
عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، ج۱، جزء ۴، ص۱۴.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،ص۵۲۰، برگرفته از «شک تقدیری ». |